Dorćol i Kosančićev venac
Vodič kroz najlepše ulaze Beograda
Pozivam vas na uzbudljivu šetnju kroz najstarije krajeve Beograda. U fokusu našeg istraživanja biće vrata – iza kojih se kriju ne samo arhitektonska remek-dela već i delovi istorije. Trajanje rute je između 1 i 2 sata, u zavisnosti od vremena koje budete provodili na svakoj lokaciji. Potrudila sam se da odaberem najimpresivnije ulazne grupe koje vas sigurno neće ostaviti ravnodušnim. Na maršruti možete koristiti mapu sa označenim lokacijama.
Na ovoj ruti istražićemo najstarije beogradske četvrti – Kosančićev venac i Dorćol. Danas obe ove četvrti pripadaju opštini Stari grad.
Kosančićev venac je deo grada i ulica u Beogradu koja nosi ime po legendarnom srpskom srednjovekovnom junaku Ivanu Kosančiću. Obližnje ulice Obilićev venac i Topličin venac nazvane su po njegovim saborcima i prijateljima iz boja na Kosovu – Milošu Obiliću i Milanu Toplici. Reč „venac“ u nazivima ovih ulica odnosi se na „venac“ ili „prsten“, zbog njihovog zrakastog rasporeda. Arhitektura XIX veka je u ovom delu grada veoma dobro očuvana. Stare kuće, njihove fasade, kao i kaldrmisane ulice nedavno su rekonstruisane. Takođe su obnovljeni drvoredi i fenjeri koji odgovaraju duhu Kosančićevog venca iz vremena njegovog nastanka.
Kosančićev venac je deo grada i ulica u Beogradu koja nosi ime po legendarnom srpskom srednjovekovnom junaku Ivanu Kosančiću. Obližnje ulice Obilićev venac i Topličin venac nazvane su po njegovim saborcima i prijateljima iz boja na Kosovu – Milošu Obiliću i Milanu Toplici. Reč „venac“ u nazivima ovih ulica odnosi se na „venac“ ili „prsten“, zbog njihovog zrakastog rasporeda. Arhitektura XIX veka je u ovom delu grada veoma dobro očuvana. Stare kuće, njihove fasade, kao i kaldrmisane ulice nedavno su rekonstruisane. Takođe su obnovljeni drvoredi i fenjeri koji odgovaraju duhu Kosančićevog venca iz vremena njegovog nastanka.
Centar grada se oduvek nalazio na prostoru današnjeg Dorćola, još od vremena antičkog Singidunuma. Sam naziv Dorćol znači raskrsnica četiri puta (od turskih reči „dört“ – četiri i „yol“ – put) i odnosi se na raskrsnicu današnjih ulica Cara Dušana i Kralja Petra. Tokom turske vlasti, glavna trgovačka ulica u Beogradu bila je upravo današnja ulica Kralja Petra. Kada su Austrijanci početkom XVIII veka osvojili Beograd, počeli su da ga pretvaraju iz turske varoši u moderan zapadni grad – pri čemu je Dorćol doživeo najveće promene.
Kneza Mihaila 22
Rutu započinjemo na glavnoj pešačkoj ulici grada – Knez Mihailovoj. Nastanak i razvoj ove ulice vezuje se pre svega za dve ličnosti – kneza Mihaila Obrenovića, koji je bio zagovornik evropeizacije Beograda, i Emilijana Josimovića, koji je 1867. godine izradio prvi urbanistički plan Beograda. Svaka zgrada u ovoj ulici ima svoj značaj – bilo zbog svoje arhitektonske vrednosti, bilo zbog ljudi koji su je izgradili ili u njoj živeli, događaja koji su se u njoj desili, ili institucija koje su u njoj bile smeštene.
U zgradi na broju 22 danas se nalazi hotel Indigo. Hotel je otvoren 2021. godine i sastoji se od dve restaurirane zgrade iz XIX i XX veka. Kroz luksuznu secesijsku ulaznu grupu ulazi se u prijatni atrijum ukrašen muralima.
Zmaj Jovina 9
Porodična kuća trgovca Koste Milenkovića izgrađena je 90-ih godina XIX veka, prema projektu čuvenog arhitekte Konstantina Jovanovića (jedno od njegovih najznačajnijih dela je zgrada Narodne banke Srbije). U kuću se ulazi kroz impozantna drvena kolska vrata sa rezbarenim detaljima karakterističnim za arhitekturu tog vremena, na kojima se ističe vlasnikov monogram. Zidovi prolaza bogato su ukrašeni štukaturom. Ka luksuznoj unutrašnjosti vodilo je monumentalno kameno stepenište, uokvireno polukružnim nišama i bogato rezbarenim drvenim portalom, dok je centralni element enterijera činilo kovano gvozdeno stepenište izuzetne umetničke izrade.
Kneza Mihaila 33
Još jedno remek-delo Konstantina Jovanovića je zgrada Zadužbine Nikole Spasića. Nikola Spasić bio je srpski trgovac i dobrotvor. Bio je predsednik Beogradske berze i član upravnog odbora Narodne banke Kraljevine Srbije. Početkom XX veka, njegovo imanje u Beogradu vredelo je gotovo koliko i imovina Nobelove fondacije.
Zgrada je izgrađena 1889. godine kao dvospratni stambeno-poslovni objekat. Spasići su živeli u prizemlju, dok je sprat bio iznajmljen jednom od najpoznatijih beogradskih stanara tog doba. Celokupan stilski koncept zgrade odlikuje se neobičnom kombinacijom dva arhitektonska izraza: skladne forme italijanske renesanse, vešto obogaćene dekorativnim krovom koji vuče poreklo iz francuske renesanse. Ulaz iz Knez Mihailove ulice posebno je dekorativan – hodnik je podeljen plitkim pilastrima sa bogato ukrašenim kapitelima, između kojih su oslikani pejzaži i medaljoni sa ženskim bistama.
Zgrada je izgrađena 1889. godine kao dvospratni stambeno-poslovni objekat. Spasići su živeli u prizemlju, dok je sprat bio iznajmljen jednom od najpoznatijih beogradskih stanara tog doba. Celokupan stilski koncept zgrade odlikuje se neobičnom kombinacijom dva arhitektonska izraza: skladne forme italijanske renesanse, vešto obogaćene dekorativnim krovom koji vuče poreklo iz francuske renesanse. Ulaz iz Knez Mihailove ulice posebno je dekorativan – hodnik je podeljen plitkim pilastrima sa bogato ukrašenim kapitelima, između kojih su oslikani pejzaži i medaljoni sa ženskim bistama.
Gračanička 16
Kuća Dimitrija Živadinovića, uglednog bankara, trgovca i predsednika Upravnog odbora Beogradske zadruge, izgrađena je 1904. godine prema projektu poznatog beogradskog arhitekte Milana Antonovića, kao poslovno-stambeni objekat. U prizemlju i na prvom spratu nalazile su se prostorije za trgovinu hartijama od vrednosti, dok je drugi sprat bio namenjen stanovanju.
Milan Antonović bio je inovator koji je u beogradsku arhitekturu uneo modernističke elemente, u vreme kada je grad još uvek nosio snažan pečat orijentalnog i akademskog stila. Hodnik ove zgrade oslikao je poznati dekorativni umetnik Dragutin Inkiostri, koji se smatra prvim dizajnerom enterijera u Srbiji. Pored alegorija i secesijskih ornamenata, prikazao je i pejzaže Venecije i Dubrovnika. Njegova dela možete videti i u kući Zadužbine Vuka Karadžića u Ulici kralja Milana, kao i u kući Jovana Cvijića na Kopitarevoj gradini.
Milan Antonović bio je inovator koji je u beogradsku arhitekturu uneo modernističke elemente, u vreme kada je grad još uvek nosio snažan pečat orijentalnog i akademskog stila. Hodnik ove zgrade oslikao je poznati dekorativni umetnik Dragutin Inkiostri, koji se smatra prvim dizajnerom enterijera u Srbiji. Pored alegorija i secesijskih ornamenata, prikazao je i pejzaže Venecije i Dubrovnika. Njegova dela možete videti i u kući Zadužbine Vuka Karadžića u Ulici kralja Milana, kao i u kući Jovana Cvijića na Kopitarevoj gradini.
Vuka Karadžića 18
Palata Čelebonović je reprezentativna zgrada izgrađena u periodu 1927–1929. godine za poznatog beogradskog advokata Jakova Čelebonovića. Arhitekti koji su radili na projektu – među kojima je najpoznatiji Nikolaj Krasnov, autor fasade – obeležili su treću i četvrtu deceniju XX veka u beogradskoj arhitekturi. Na projektu su takođe radili inženjer Mihailo Belić (zadužen za raspored prostorija) i holandski arhitekta Neregar (unutrašnje uređenje). Zgrada je projektovana u skladu sa svim principima tada dominantne akademske arhitekture. Fasade su simetrične, naglašene lođama i balkonima, kao i dekorativnim zasebnim zabatima.
Zahvaljujući ugledu koji je Jakov Čelebonović uživao u međuratnom Beogradu kao advokat i predsednik Jevrejske opštine, kuća je bila omiljeno mesto okupljanja istaknutih ljudi tog vremena. Jakov i Johana Čelebonović imali su šestoro dece, među kojima su Marko i Aleksa zauzeli posebno mesto u srpskoj kulturi i umetnosti. Marko Čelebonović je jedan od najznačajnijih srpskih slikara XX veka, dok je Aleksa Čelebonović bio ugledni istoričar umetnosti, univerzitetski profesor i likovni kritičar.
Od 1950. godine u zgradi se nalazi Muzej primenjene umetnosti.
Zahvaljujući ugledu koji je Jakov Čelebonović uživao u međuratnom Beogradu kao advokat i predsednik Jevrejske opštine, kuća je bila omiljeno mesto okupljanja istaknutih ljudi tog vremena. Jakov i Johana Čelebonović imali su šestoro dece, među kojima su Marko i Aleksa zauzeli posebno mesto u srpskoj kulturi i umetnosti. Marko Čelebonović je jedan od najznačajnijih srpskih slikara XX veka, dok je Aleksa Čelebonović bio ugledni istoričar umetnosti, univerzitetski profesor i likovni kritičar.
Od 1950. godine u zgradi se nalazi Muzej primenjene umetnosti.
Karađorđeva 48
Zgrada Beogradske zadruge izgrađena je u periodu 1905–1907. godine prema projektu vodećih arhitekata i profesora Beogradskog univerziteta, Andре Стевановића и Николе Несторовића, и сматра се једним од највреднијих достигнућа београдске архитектуре с краја XIX и почетка XX века.
Beogradska zadruga za međusobno pomaganje i štednju osnovana je 1882. godine na inicijativu grupe beogradskih trgovaca sa ciljem da članovima srednjeg staleža omogući povoljne kredite i finansiranje privrednih aktivnosti. Zadruga se uselila u zgradu odmah po završetku izgradnje 1907. godine i ostala u njoj sve do gašenja. U to vreme, u prizemlju bočnih krila nalazile su se radnje, dok su se na drugom i trećem spratu nalazile upravne i administrativne kancelarije. Jedno krilo bilo je namenjeno bankarskom, a drugo osiguravajućem odeljenju. Kasnije je zgrada prešla u vlasništvo Geološko-geofizičkog zavoda „Jovan Žujović“, pa je Beograđani često nazivaju „Geozavod“.
Društveni značaj Beogradske zadruge odredio je monumentalnost kao jedini mogući arhitektonski koncept. Zgrada predstavlja spoj različitih stilova, sa akademskom osnovom u neobaroku i elementima secesije. Svaki dekorativni element – zidne i plafonske slike, skulpture, štukature, lusteri i zidne lampe, oslikane staklene ograde u blagajničkoj sali, staklene površine i vrata velike sale – svedoči o jedinstvenosti i „sintezi umetnosti“, zbog čega je zgrada Beogradske zadruge proglašena spomenikom kulture.
Zgrada je rekonstruisana 2014. godine. Danas u njoj svoje sedište ima kompanija „Beograd na vodi“, kao i jedan od najluksuznijih restorana u gradu – „Salon 1905“.
Beogradska zadruga za međusobno pomaganje i štednju osnovana je 1882. godine na inicijativu grupe beogradskih trgovaca sa ciljem da članovima srednjeg staleža omogući povoljne kredite i finansiranje privrednih aktivnosti. Zadruga se uselila u zgradu odmah po završetku izgradnje 1907. godine i ostala u njoj sve do gašenja. U to vreme, u prizemlju bočnih krila nalazile su se radnje, dok su se na drugom i trećem spratu nalazile upravne i administrativne kancelarije. Jedno krilo bilo je namenjeno bankarskom, a drugo osiguravajućem odeljenju. Kasnije je zgrada prešla u vlasništvo Geološko-geofizičkog zavoda „Jovan Žujović“, pa je Beograđani često nazivaju „Geozavod“.
Društveni značaj Beogradske zadruge odredio je monumentalnost kao jedini mogući arhitektonski koncept. Zgrada predstavlja spoj različitih stilova, sa akademskom osnovom u neobaroku i elementima secesije. Svaki dekorativni element – zidne i plafonske slike, skulpture, štukature, lusteri i zidne lampe, oslikane staklene ograde u blagajničkoj sali, staklene površine i vrata velike sale – svedoči o jedinstvenosti i „sintezi umetnosti“, zbog čega je zgrada Beogradske zadruge proglašena spomenikom kulture.
Zgrada je rekonstruisana 2014. godine. Danas u njoj svoje sedište ima kompanija „Beograd na vodi“, kao i jedan od najluksuznijih restorana u gradu – „Salon 1905“.
Uzun Mirkova 4
Zgrada Aero-kluba izgrađena je 1934–1935. godine za potrebe nacionalne vazduhoplovne ustanove Kraljevine Jugoslavije, prema projektu beogradskog arhitekte i pilota Vojina Simeonovića. Srpski aero-klub osnovali su 1921. godine srpski piloti sa Solunskog fronta, a počasni predsednik do kraja života bio je knez Pavle Karađorđević. Organizacija je imala za cilj osnivanje domaće avio-industrije, razvijanje avionskih linija, proučavanje faune iz vazduha, snimanje terena i gradova, organizovanje sportskih manifestacija, kao i saradnju sa vazduhoplovnom policijom. Tokom 1930-ih, Aero-klub je postao mesto okupljanja prestoničke elite, koja je ovde uživala u druženjima, zabavama i poslovno-političkim razgovorima.
Sa arhitektonske strane, zgrada je izvedena u tada veoma modernom stilu art dekoa. Zvanični ulaz vodi kroz kružnu i ovalnu dvoranu, ukrašenu luksuznim spiralnim stepeništem sa kovanom gvozdenom ogradom, koje je osvetljeno vitražima i krovnim svetlom. Izradu vitraža na glavnom stepeništu, koji prikazuje „Dedala i Ikara“, poverena je umetniku Vasi Pomorišcu. Veliki i mali saloni uređeni su u engleskom stilu, hol i dve „zimske bašte“ (zatvorene lođe) u francuskom stilu Luja XVI, dok su bar i trpezarija opremljeni u savremenom duhu.
Danas se u zgradi nalazi legat umetnika Petra Dobrovića. Na prvom spratu nalaze se svečana sala i restoran, dok su drugi do četvrtog sprata pretvoreni u apartmane.
Sa arhitektonske strane, zgrada je izvedena u tada veoma modernom stilu art dekoa. Zvanični ulaz vodi kroz kružnu i ovalnu dvoranu, ukrašenu luksuznim spiralnim stepeništem sa kovanom gvozdenom ogradom, koje je osvetljeno vitražima i krovnim svetlom. Izradu vitraža na glavnom stepeništu, koji prikazuje „Dedala i Ikara“, poverena je umetniku Vasi Pomorišcu. Veliki i mali saloni uređeni su u engleskom stilu, hol i dve „zimske bašte“ (zatvorene lođe) u francuskom stilu Luja XVI, dok su bar i trpezarija opremljeni u savremenom duhu.
Danas se u zgradi nalazi legat umetnika Petra Dobrovića. Na prvom spratu nalaze se svečana sala i restoran, dok su drugi do četvrtog sprata pretvoreni u apartmane.
Kralja Petra 58
Ulica Kralja Petra jedna je od najstarijih ulica u Beogradu. Nekada je bila administrativni, kulturni i trgovački centar grada. Deo ulice od raskrsnice sa Uzun Mirkovom do ulice Cara Dušana nazivao se Zerek. Ova ulica povezuje tri religije – tako da ćete tačno preko puta broja 58 videti zgradu Jevrejskog istorijskog muzeja, a iza ugla, u ulici Gospodar Jevremovoj, nalazi se Bajrakli džamija.
Porodica Buli, pripadnici sefardske jevrejske zajednice, bila je jedna od najbogatijih beogradskih porodica s početka XX veka. Benzion Buli je 1907. godine sagradio prvu modernu robnu kuću u Beogradu na adresi Kralja Petra 16, a po stilu to je jedno od najznačajnijih ostvarenja srpske secesije.
Porodica Buli angažovala je najistaknutije arhitekte da za njihove brojne privatne potrebe projektuju reprezentativne porodične kuće i vile. Jedan od prvih primera privatnih zgrada ove porodice je kuća Žaka Bulija (Benzionovog brata) na adresi Kralja Petra 58, izgrađena u prvoj deceniji XX veka. Projektovanje svoje porodične kuće Žak je poverio arhitekti Stojanu Titelbahu. Iza naizgled neupadljivih vrata broja 58 krije se neverovatno bogatstvo ornamenata. Ulaz će vas impresionirati elegancijom šara na pločicama koje krase i zidove i pod.
Žak Buli bio je poznati beogradski trgovac i hotelijer. I susedna zgrada na broju 56 takođe je pripadala njemu. U njoj se nalazio hotel „Rojal“ – najstariji hotel u Beogradu, jer su pre njega u gradu postojale samo mehane. Zgrada je izgrađena 1886. godine, prema za to vreme izuzetno smelom minimalističkom projektu, ali je od tada više puta rekonstruisana.
Porodica Buli, pripadnici sefardske jevrejske zajednice, bila je jedna od najbogatijih beogradskih porodica s početka XX veka. Benzion Buli je 1907. godine sagradio prvu modernu robnu kuću u Beogradu na adresi Kralja Petra 16, a po stilu to je jedno od najznačajnijih ostvarenja srpske secesije.
Porodica Buli angažovala je najistaknutije arhitekte da za njihove brojne privatne potrebe projektuju reprezentativne porodične kuće i vile. Jedan od prvih primera privatnih zgrada ove porodice je kuća Žaka Bulija (Benzionovog brata) na adresi Kralja Petra 58, izgrađena u prvoj deceniji XX veka. Projektovanje svoje porodične kuće Žak je poverio arhitekti Stojanu Titelbahu. Iza naizgled neupadljivih vrata broja 58 krije se neverovatno bogatstvo ornamenata. Ulaz će vas impresionirati elegancijom šara na pločicama koje krase i zidove i pod.
Žak Buli bio je poznati beogradski trgovac i hotelijer. I susedna zgrada na broju 56 takođe je pripadala njemu. U njoj se nalazio hotel „Rojal“ – najstariji hotel u Beogradu, jer su pre njega u gradu postojale samo mehane. Zgrada je izgrađena 1886. godine, prema za to vreme izuzetno smelom minimalističkom projektu, ali je od tada više puta rekonstruisana.
Cara Dušana 4
Na prelazu iz XIX u XX vek, Beograd je još uvek ličio na tursku varošicu. Međutim, 19. aprila 1867. godine, turski upravnik Beograda Ali Riza-paša predao je ključeve grada srpskom knezu Mihailu, čime je započela transformacija Beograda u evropski grad.
Razvoj Dorćola može se pratiti zahvaljujući privrednoj snazi ugledne trgovačke porodice Jovičić. Ilija Jovičić bio je imućan trgovac vinom koji je vremenom počeo sam da otkupljuje grožđe i proizvodi vino. Osim vinarije sa proizvodnim objektima u gornjem delu parcele, prema današnjoj ulici Tadeuša Košćuška, izgradio je i prizemnu porodičnu kuću na adresi Cara Dušana 6. Dvorište vinarije, prepuno velikih hrastovih buradi, bez sumnje je bilo glavna atrakcija ovog dela Dorćola u poslednjoj deceniji XIX veka.
Međutim, Jovičić se nije zaustavio na toj vinariji i prizemnoj kući. Godine 1897. pored postojeće kuće, podiže novu – veću, lepšu i luksuzniju. Osim Svetosavskog doma i Dorćolske škole, u ovom delu grada tada nije bilo većih zgrada, pa je Jovičićeva kuća dominirala okolinom. Nova dvospratnica sa fasadom od klinker opeke u stilu francuske renesanse svojom visinom i lepotom isticala se ne samo u Dušanovoj ulici, već na celom Dorćolu. Grozdovi grožđa rasuti su po fasadi, a kuću i danas krase „anđeli vina“ i skulptura brkatog vinara Ilije Jovičića, koji sedi na buretu iznad glavnog ulaza.
Prizemna porodična kuća Jovičića uništena je u bombardovanju 6. aprila 1941. godine, dok je kuća na broju 4 preživela oba rata i, nakon 120 godina, obnovljena je u svom izvornom obliku.
Razvoj Dorćola može se pratiti zahvaljujući privrednoj snazi ugledne trgovačke porodice Jovičić. Ilija Jovičić bio je imućan trgovac vinom koji je vremenom počeo sam da otkupljuje grožđe i proizvodi vino. Osim vinarije sa proizvodnim objektima u gornjem delu parcele, prema današnjoj ulici Tadeuša Košćuška, izgradio je i prizemnu porodičnu kuću na adresi Cara Dušana 6. Dvorište vinarije, prepuno velikih hrastovih buradi, bez sumnje je bilo glavna atrakcija ovog dela Dorćola u poslednjoj deceniji XIX veka.
Međutim, Jovičić se nije zaustavio na toj vinariji i prizemnoj kući. Godine 1897. pored postojeće kuće, podiže novu – veću, lepšu i luksuzniju. Osim Svetosavskog doma i Dorćolske škole, u ovom delu grada tada nije bilo većih zgrada, pa je Jovičićeva kuća dominirala okolinom. Nova dvospratnica sa fasadom od klinker opeke u stilu francuske renesanse svojom visinom i lepotom isticala se ne samo u Dušanovoj ulici, već na celom Dorćolu. Grozdovi grožđa rasuti su po fasadi, a kuću i danas krase „anđeli vina“ i skulptura brkatog vinara Ilije Jovičića, koji sedi na buretu iznad glavnog ulaza.
Prizemna porodična kuća Jovičića uništena je u bombardovanju 6. aprila 1941. godine, dok je kuća na broju 4 preživela oba rata i, nakon 120 godina, obnovljena je u svom izvornom obliku.
Besplatni onlajn vodiči
kroz najlepše ulaze Beograda
Za još više lokacija sa prelepim vratima, zapratite nas na Instagramu.
Pridružite nam se u svakodnevnom istraživanju vrata – objavljujemo po jednu objavu dnevno.
Još više lokacija za vaše šetnje možete pronaći i na našoj Google mapi.
Pridružite nam se u svakodnevnom istraživanju vrata – objavljujemo po jednu objavu dnevno.
Još više lokacija za vaše šetnje možete pronaći i na našoj Google mapi.
Sva prava zadržana.
Zabranjeno je svako kopiranje i umnožavanje teksta, fotografija i/ili grafičkih materijala,
uključujući delimično i u bilo kom obliku, bez pismene dozvole nosioca autorskih prava.
